So-j diskriminacia?

Diskriminacia si, te desa ekhe ženes maj čorre šansi sar e averes haj kodolestar avel les nakdelo. Ando Švedo si e diskriminacia zabranime aj kodo pala antidiskriminaciako zakono (Diskrimineringslagen). De, na sako diferentno behandlingo, savo anel jeg nakdelo, si automatično vi diskriminacia.

O zakono pomenil štar kondiciji, save si te pheren pe, te avel jek situacia vaj jeg pecimo diskriminaciako.

1. Pe angluno than si kodo jek pecimo, so šinavel ekhe ženeske maj čorre šansi sar e avreske, vaj jek pecimo dukhavel e ženeski patjiv.
2. O nakdelo so avel e manušes vaj o dukhavimo leska patjivako, si te avel phanglo jekhe vaj maj bute diskriminaciake punktonca anda kadala efta diskriminaciake punktur (po egzemplo o džendero vaj e ženeske berša).
3. Jek punkto si te avel andaj zakonosa fiksirime šov diskriminaciake formi (po egzemplo direktno diskriminacia vaj bimaladi agresia).
4. O pecimo si te avel pe ‘k socialno than kaj mol a diskriminaciako zakono (po egzemplo kaj butji vaj ka bešimasko marketo).

Vi te pherdile savora kondiciji, pale naštig mothol pe, te si jek pecimo automatično vi jeg diskriminacia. Ande uni situaciji mon aver zakonura thaj aver regulaciji, save si avri katar o rindo. Po egzemplo naj diskriminacia, kana s’ ek ženo inke naj 18 beršengo thaj ande ‘k kirčima či den les alkoholo misto leske berš. Katka inkerdol jeg aver zakono, aj kodo-j e alkoholosko zakono, savo zabranij te bikindol alkoholo šavenge thaj terne ženenge kon inke naj dešoxto beršenge. Vi aver faktorura šaj aven, te na dikhel pe jek pecimo sar diskriminacia. Jek individualno evaluacia katar e specifični kondiciji si nadjon fontošo pala sako bajo.

1. O pecimo si t’ avel bajo, so šinavel ekhe ženeske nakdelo vaj so dukhavel leski patjiv.

Jek nakdelo si, kana jekhe ženesko behandlingo naj malado sar so si avresko behandlingo vaj eg ženo či primil e mištimata thaj beneficura vaj servizura anda varisavo semno so-j e manušes. Kodo si po egzemplo kana eg ženo či akhardol pala ‘k intervjuo vaj si les zabrana palaj edukacia vaj zabrana te kinel vareso ande ‘k bolta, vaj si les zabrana te del ande ‘k kirčima vaj si les zabrana te lel berletosa vurdon vaj kher.

2. O nakdelo so avel ekhe ženes vaj o dukhavimo leska patjivako, si te avel phanglo jekhe vaj maj bute diskriminaciake punktonca anda kadala efta diskriminaciake punktura (po egzemplo o džendero vaj e ženeske berša)

Sar diskriminacia dikhel pe, kana o specifično pecimo-j phanglo jekhe diskriminaciake punktosa vaj maj bute diskriminaciake punktonca. O zakono pomenil efta diskriminaciake punktura. Katka pomenisaras kodola diferentni punktura thaj das pa lende eksplikacia.

Džendero

E dženderosko termino definialij jekhe ženes, te si žuvli vaj murš. Pe diskriminaciaki zabrana peren vi žene kon parude pesko džendero vaj kon kamen te paruven pesko džendero.

Dženderosko identiteto thaj dženderoski ekspresia

O termino „transdžender“ definialij ženen, kaj lengi avraluni seksualno xarakteristika či maladjol e dženderosa sar von hatjaren pe peske identitetoske dženderosa vaj von sikhaven pengi truš pala kaver džendero e hurjaimasa (vaj pe kaver sama).

Etnia

O termino etniaki afiliacia vorbij paj manušeski etniaki thaj nacionalno vuna, pa mortjako koloro vaj pa similarni trabi.

Religia vaj aver patjamata

Egzemplura pala religiji si o hinduizmo, e židovongi religia, e kristianongi religia thaj o islamo. Tala termino „aver patjamata“ peren aver religiozni ideji, vaj ideji so-j len relacia a religiasa, po egzemplo buddhismo, ateizmo vaj agnosticizmo. Politikake vaj filosofiake ideji či peren pe kodi sama.

Hendikepo

Hendikepo si jeg fizičko, psixološko vaj mentalno, funkcionalno slabomo.

Seksualno identiteto

Pe sama katar o seksualno identiteto diferencirij o zakono maškar homo-, hetero- thaj biseksualiteto.

E manušeske berša

Tala termino manušeske berša hatjarel pe sode beršengo-j jeg ženo. E zakonoski protekcia katar e diskriminacia šaravel sakone ženes, thaj naj avhengigo sode beršengo lo.

3. Si te avel jek punkto andaj zakonosa šov fiksirime diskriminaciake formi

O zakono pomenil šov diskriminaciake formi:

• direktno diskriminacia
• indirektno diskriminacia
• inadekvatno drom karing o cilo
• bimaladi agresia
• seksualno agresia
• direktiva palaj diskriminacia

Direktno diskriminacia

Pa ‘k direktno diskriminacia vorbij pe, kana jeg ženo primil jeg maj čorro behandlingo sar jeg aver ženo aj kodo pe situacia kaj si sol duj žene ekhe učimaste thaj vi jek konekcia jekhe punktosa katar a diskriminaciake punktura si te avel. Egzemplura:

• Jeg butjako gazda či kharel ekhe ženes po intervjuo palaj butji, ke či tecij les lesko strejino anav.
• Jek kirčima či mekel ekhe ženes te del andre ande kirčima, ke o ženo si hendikepime, si les šibake thaj miškimaske disfunkciji.
• Jeg banka či del ekhe ženes kredito, ke gindij o ženo kon rodel o kredito pra phuro lo.

Indirektno diskriminacia

Pa ‘k indirektno diskriminacia vorbij pe, kana jeg ženo butumi anda ‘k neutralno regulacia lel jeg maj čorro than aj kodo si phanglo diskriminaciasa. Egzemplura:

• Jek kherengi agencia rodel e manušendar kon roden kher, te avel len permanentno viza; kodo šaj diskriminalij ženen thaj avela lenge nakdelo kana si len aver etniaki baza
• Jeg butjako gazda rodel anda khančeste jek permisia tradimaski sar kriteriumo te primisarel jekhe ženes ande butji; kodo šaj avel jeg nakdelo hendikepime ženenge.
• Jeg butjako gazda primil numa ženen pe butji saven si jek specifično teštosko učimo, kodo šaj avel nakdelo žuvljange aplikantonge.

Inadekvatno drom karing o cilo

Pa ‘k inadekvatno drom karing o cilo vorbij pe kana jeg organizacia, jeg firma vaj jek administracia či šol malade aktivitetura, te lokhjarel jekhe hendikepime ženeske o drom karing o cilo.

Če aktivitetura dikhen pe sar malade, kodo si avhengigo katar e praktični thaj financijski kondiciji a organizaciake, a firmake vaj a administraciake, te šol malade pasura. O zakono lel sama, te si o bajo i traba katar jeg maj skurto kontakto, sar si po egzemplo i vizita ande ‘g bolta vaj o bajo si jekh traba so rodel jeg permanentno solucia, po egzemplo i butji vaj o treningo ande jeg firma.

Egzemplura pala malade pasura:

• Jeg gosto ande ‘g restorano či dikhel mišto. Jeg restoranoko ženo ginavel leske kodo so-j iskirime pe xamaski, menuoski karta.
• Jeg banka lašarel o akceso karing a bankako servizo pe maj but fjal, po egzemplo e vizita katar jeg bankaki filiala via e-mailo vaj telefonosa.
• Jeg špita del informaciji vi oralno thaj vi iskirime.

Te avel o drom pala hendikepime žene bi-barijerako, egzistirin adicionalni zakonura pe save si te lel pe sama (po egzemplo o zakono pa trujalimo a butjako, Arbetsmiljölagen). Te na avel o bi-barijerako drom dosta garantirime katar jeg zakono anda kadala zakonura, atunči šaj dikhel pe kodo sar diskriminacia thaj pa kadi traba šaj te informirij pe e ombudsmanosko than kontra i diskriminacia (DO).

Save pasur dikhen pe sar malade thaj apropriatni, kodo sako data si te avel individualno evaluirime.

Maj but informaciji paj tema inadekvatno drom karing o cilo rakhen ande amari informaciaki brožura

Bimaladi agresia thaj seksualno agresia

Jeg bimaladi atituda kaj dukhavel vaj kamel te dukhavel e patjiv ekhe avere ženeski thaj savi si phangli jekhesa kataj efta diskriminaciake punktura, kodi si e bimaladi agresia. E bimaladi agresia šaj sikhavel pe pe forma e komentarongi, pe forma a gestikulaciaki vaj pe forma a ekskluziaki. Po egzemplo jek sitjaritori prasal jekha studentka savi phiravel dikhlo. Vov kerel bimaladi agresia sar vi jeg manuš andaj butjaki agencia, kon prasal ekhe ženes, savo avel leste te rodel butji aj vo prasal les anda lesko homoseksualiteto.

Bimalade seksualni atitudi kaj dukhaven vaj kamen te dukhaven e patjiv avere ženeski, lendar šaj mothol pe ke si kodi traba seksualno agresia. Pe kadi sama peren fizički kontaktur seksualona determinaciasa, bimalade komplimentura thaj vi seksualni ofertura thaj bimalade seksualni vorbi. Jeg manuš, dukhado a bimalada agresiatar si te anel e decizia te hatjarel pe dukhado a bimalada agresiatar vaj na. Univar si kodo kaditji evidentno te hatjarel thaj žanel kodo o ženo kon dukhadas ekhe avere ženes. De o dukhado ženo trobul te sikhavel puterdes, ke či kamel kodo thaj či na akceptalij kasavi bimaladi traba.

Direktiva palaj diskriminacia

Paj diskriminaciaki direktiva vorbij pe, kana jeg ženo, savesko than-i ande hirarxija maj učo, parančolij, te avel jeg aver ženo diskriminalime. Egzemplura: O gazda jekhe birtosko del peske personaloske i direktiva, te na kerel čisosko servizo ekhe muršeske kon phiravel coxa. O gazda ekha firmako del peske personaloske i direktiva, te na lel manušen pe butji te si le ande specifični berša.

4. O pecimo si te avel pe ‘k socialno than kaj mol thaj inkerdol a antidiskriminaciako zakono

Pe diskriminaciaki zabrana peren kadala socialni sekciji:

Butjako trajo

Žene kon keren butji, žene kon roden butji, praktikantura, žene kon roden than te aven praktikantura, temporarni butjara

Edukacia

Šavora, školake šavora, žene save sitjon, studentura, žene kon roden than te aven „trainees“

Politikake pasura pala butji thaj privatni butjake agenciji

Žene save roden butji thaj žene save si registririme ke naj len butji

Profesijaki independencia

Žene kon po starto katar pengi independentno butjaki karijera roden antragosa financiako žutimo vaj žene save len perdal jeg nevi firma thaj roden antragosa financiako žutimo.

Profesijaki permisia

Žene save roden jek profesijaki permisia, jeg legitimacia vaj similarni kvalifikaciake dokumentura, save si obligatorni pala inkerimo katar uni profesiji (po egzemplo i butji sar doktori, vaj i butji sar solaxardo tolmačo/translatori)

Membro ande ‘k asociacia

Žene save angažirin pe ande ‘k asociacia palaj butjara, ande ‘k asociacia pala butjake raj vaj žene ande ‘k profesiaki asociacia thaj žene kon roden te aven membrura, vaj kon kamen te len hasna katar e mištimata thaj beneficura kasava asociake

Trabura, servizura thaj kherengo marketo

Po egzemplo klijentura, restoranoske gostura, žene kon roden bešimasko than

Publikake kidimata vaj pecimata

Po egzemplo koncertoske-, pijacoske- vizitora vaj „mäss“ - vizitora

Sastimaske servizura

Žene, saven trobuj doktorosko behandlingo, po egzemplo ande špita vaj ka dandengo doktoro

Sozialni servizura, ženengo transporto thaj žutimata palaj bešimaski sama

Po egzemplo, žene kon si ando kontakto e socialnone servizosa

Sistemo katar i socialno sigurta, sigurta palaj bibutjaki situacia, sitjimasko ažutimo

Po egzemplo, žene keren jeg antrago pala dadengo/dejango finaciako žutimo, vaj roden edukaciako žutimo kaj švedicko centrala pala edukaciaki promocia (CSN)

Keteniako thaj civilno servizo

Po egzemplo, žene kon kamen te den ande ketenia te avel len jek keteniaki edukacia, vaj te roden jek keteniaki edukacia

Kontakto publikake institucijenca

Po egzemplo, žene kaj bolden pe ka jeg publikaki administracia vaj ka jekh themesko autoriteto te roden informaciji, konzultacia vaj aver žutimata

A antidiskriminaciako zakono či mol pe sako than

Kana si konfliktura maškar privatni žene, po egzemplo konfliktura maškar somsedura vaj čingara maškar familiji, pe kadala thana či inkerdol thaj či mol a antidiskriminaciako zakono. Či na mol kaj reklama, kaj televizija, ka radio, ka e socialni mediji vaj ka printo thaj kaj printoske mediji. Len si len specifični zakonura thaj direktivi.

O šajipe te keren o dad thaj i dej butji thaj te barjaren vi šavoren

Žene save roden vaj keren butji thaj si vaj sas ando „föräldraledighet“ vaj roden „föräldraledighet“ len arakhel len o zakono te na aven diskriminalime katar a butjako raj. E zakonoski protekcia mol vi pala žene, save si ando „föräldraledighet“ vaj save naštig keren pengi butji misto šavoresko nasvalimo. Jek nakdelo avel atunči, kana po ezemplo jeg ženo anda kodola pomenime punktura xasarel peski butji vaj avel šuto pe ‘k maj čorro butjako than vaj leski potjin avel ciknjardi.